پس از گذشت یک هفته از ورود سه راس گورخر آفریقایی به ایران و نگهداری چندروزه آنها در گمرک، گورخر نر تلف شد اما ماجرای انتقال گورخرها و مرگ یکی از آنها با ابهامات و اظهار نظرات متناقضی همراه بود.
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران– روز ۱۳ اردیبهشت ماه سال جاری اعلام کرد که سه راس گورخر آفریقایی از کشور هلند و از مسیر بلغارستان- ترکیه به ایران انتقال داده و پس از چند روز نگهداری در گمرک، روز ۱۲ اردیبهشت ماه به مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت در استان تهران منتقل شدند و گورخر نر یک روز بعد در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ماه یعنی یک روز پس از ورود به باغ وحش صفادشت تلف شد و سازمان دامپزشکی در حال بررسی علت مرگ گورخر نر آفریقایی است.
به گفته کرمی انتقال این سه راس گورخر آفریقایی دارای دو مجوز سازمان حفاظت محیط زیست و دامپزشکی کشور بوده است و علت نگهداری چند روزه این سه راس گورخر آفریقایی در گمرک مشخص نیست چراکه حیوانات زنده باید بهسرعت به مرکز نگهداری حیات وحش یا باغ وحش مقصد منتقل شوند تا تیمار و قرنطینه شوند و تحت نظارت دامپزشک قرار گیرند همچنین از آنجایی که سازمان دامپزشکی کشور مبدا و مقصد سلامت گونههای حیات وحش را پیش از انتقال بررسی و تایید میکنند، احتمال بیمار بودن گورخر نر پیش از انتقال وجود ندارد اما با توجه به نگهداری این سه راس گورخر آفریقایی در محفظهای در گمرک، احتمال میرود که این مساله نقشی در تلف شدن گورخر نر آفریقایی داشته و مشکلاتی برای آنها ایجاد کرده باشد.
انتشار فیلم جنجالی از نحوه انتقال گورخرها
یک روز پس از انتشار خبر مرگ گورخر نر آفریقایی یعنی روز ۱۴ اردیبهشت ماه، فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که نشان میداد این سه راس گورخر از محفظه خود خارج شدهاند و یکی از آنها داخل کانال آب کنار محفظه گرفتار شده است و برخی افراد حاضر در محل در تلاش برای بازگرداندن آنها به محفظه هستند و یک نفر سعی میکند با ضرب و شتم گورخر گرفتار شده، حیوان را به خارج شدن از کانال آب مجبور کند. شهاب الدین منتظمی – مدیرکل دفتر حفاظت و نظارت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست – در واکنش به فیلم منتشر شده ضمن تایید خبر تلف شدن یک راس گورخر نر آفریقایی در باغ وحش صفادشت و انتقال آنها به ایران از کشور هلند گفت: پس از اعلام رسمی علت مرگ گورخر نر آفریقایی از سوی سازمان دامپزشکی با مقصران این حادثه برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.
چه کسی تاریخ دقیق وقایع را میداند؟
این اظهارات در حالی بود که روز ۱۴ اردیبهشت ماه باغوحش صفادشت با انتشار جوابیهای در صفحه رسمی اینستاگرام خود درباره انتقال این سه راس گورخر آفریقایی به ایران و تلف شدن گورخر نر توضیح داد و نوشت که این سه راس گورخر در تاریخ ۹ اردیبهشت از گمرک بازرگان ترخیص و به گمرک تهران منتقل شدند که با توجه به تعطیلی گمرک تهران در تاریخ ۹ و ۱۰ اردیبهشت (پنجشنبه و جمعه) در تاریخ ۱۱ اردیبهشت گورخرها ترخیص و به مقصد باغ وحش حرکت داده شدند و گورخر نر در مسیر انتقال به باغ وحش جان خود را از دست داد و لاشه آن تحویل باغ وحش شد.
گرچه اظهارات باغ وحش صفادشت و سازمان حفاظت محیط زیست درباره تاریخ ورود این گورخرهای آفریقایی به باغ وحش صفادشت همچنین تاریخ مرگ گورخر نر با یکدیگر متفاوت است اما درباره مقصر دانستن گمرک در مرگ گورخر نر بهدلیل تاخیر در ترخیص با یکدیگر اتفاق نظر دارند. باغ وحش صفادشت در جوابیه خود علاوهبر اینکه علت خارج شدن این سه راس گورخر از ماشین حمل را هجوم افراد برای گرفتن عکس و سوء مدیریت عوامل نگهبانی فیزیکی در داخل مجموعه گمرک عنوان کرده بود نوشت: «علیرغم اینکه اعلام شد اینها موجودات زنده غیربومی هستند و تمهیدات بهداشتی و غذایی ویژهای نیاز دارند اما ترتیب اثری داده نشد». « از مسئولین گمرک بازرگان انتظار میرفت با درک هرچه بیشتر حساسیت موضوع روند ترخیص و تشریفات گمرکی را تسهیل میکردند تا موجبات بروز این چنین اتفاقی نمیشدند.»
اما همان روز مهرداد جمال ارونقی – معاون فنی گمرک ایران- اعلام میکند که برای ورود این سه راس گورخر، ثبت سفارش انجام نشده بود و امکان اظهار به گمرک جهت انجام تشریفات برای ترخیص را نداشت. با این حال طی هماهنگیهای صورت گرفته مجوز خروج داده شد و هر سه گورخر هنگام ترخیص سالم بودهاند.
ایمان معماریان – دامپزشک حیات وحش و دامپزشک سابق باغ وحش ارم – میگوید: اگر برای وارد کردن گونههای حیات وحش ثبت سفارش انجام شود این گونهها در گمرک نمیمانند و قرنطینه این حیوانات براساس اعلام سازمان دامپزشکی در مکانی معین و برای هرگونه بهمدتی مشخص تعیین میشود.
کرمی مسئول ثبت سفارش را وارد کننده عنوان و تصریح میکند: سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی مجوز برای وارد کردن حیات وحش را صادر میکنند و شرکت وارد کننده باید این مجوزها را در سامانه گمرک ثبت کند تا به آن رسیدگی شود. ثبت سفارش محموله وارد شده به گمرک باید توسط شرکت وارد کننده انجام شود و این سه گورخر آفریقایی را سازمان حفاظت محیط زیست وارد نکرده بود بنابراین آن مرکز و شرکت خصوصی که قصد وارد کردن این گورخرهای آفریقایی را داشته باید اقدامات گمرکی این انتقال را انجام میداده است.
علت مرگ گورخر نر، استرس یا عفونت؟
معماریان درباره اینکه علت مرگ گورخر نر میگوید: دلیل تلف شدن گورخر نر آفریقایی نگهداری در گمرک نیست بلکه حمل و نقل اشتباه و فرار آنها از محفظه باعث شد بیش از حد فعالیت کنند. به چنین شرایطی capture myopathy میگویند که با دنبال کردن حیوان و وارد کردن استرس زیاد به آن، حیوان بیش از حد توان خود میدود و فعالیت میکند. در نتیجه تارهای عضلانی رابدومیولیز میشود یعنی میترکد و میوگلوبین داخل عضلات – که نباید وارد جریان خون شود- آزاد و وارد جریان خون و کلیه و در نهایت منجربه از بین رفتن کلیه و تلف شدن حیوان میشود.
منتظمی اما ۱۶ اردیبهشت ماه اعلام کرد که براساس اعلام مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی، علت مرگ این گورخر پس از کالبدگشایی، خونریزی در ریهها، کبد و رودهها حکایت از وجود عفونت عمومی (سپتیسمی) در بدن حیوان دارد و احتمال میرود این عفونت به همراه استرسهای فراوانی که حین حمل و نقل به جانور تحمیل شده مرگ حیوان را رقم زده باشد.
معماریان اما با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست ناظر اصلی انتقال حیات وحش است، میگوید: سازمان حفاظت محیط زیست برای ورود این گورخرهای آفریقایی مجوز صادر کرده و وظیفه این سازمان بود تا تمام شرایط این انتقال را بررسی و مدیریت کند. این نخستین باری نیست که چنین اتفاقی در جابهجایی و انتقال گونههای حیات وحش در کشور رخ داده است. تا زمانیکه سازمان حفاظت محیط زیست نظارت بهدرستی بر این جابهجاییها و دانش نظارت بر آن را نداشته باشد، شاهد تکرار اینگونه اتفاقات خواهیم بود.
گورخرهای آفریقایی از هلند آمدند یا بلغارستان؟
یکی دیگر از ابهامات و تناقضگوییها در ماجرای گورخرهای باغ وحش صفادشت مربوط به «مبدا انتقال» این گونه است. در ابتدا سازمان حفاظت محیط زیست و باغ وحش صفادشت اعلام کردند که این سه راس گورخر از کشور هلند به ایران منتقل شده و دامپزشکیهای کشور مبدا و مقصد سلامت آنها را بررسی و تایید کردهاند اما طی روزهای بعد از انتشار خبر مرگ گورخر نر، باغ وحش صفادشت در جوابیه خود نوشته که این سه راس گورخر از کشور بلغارستان به مقصد ایران حرکت کردند و پس از رسیدن به گمرک ترکیه ترخیص و به ایران منتقل شدند.
منتظمی که کشور مبدا این انتقال را هلند اعلام کرده بود حالا میگوید صدور مجوز ورود سه راس گورخر آفریقایی به ایران از گمرک بلغارستان بوده است و مجوز پس از درخواست کتبی متقاضی به اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران و بررسی کارشناسی این اداره کل و تایید دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان صادر شد.
محمد کرمی نیز در گفت و گوی اخیر با ایسنا میگوید: براساس اظهارات مسئول باغ وحش صفادشت، این سه راس گورخر پرورش یافته هلند هستند که از هلند به بلغارستان منتقل شدند و حدود ۹ ماه در بلغارستان بودند سپس از این کشور به ایران منتقل شدند. به همین علت نیز در مجوزی که برای وارد کردن این گورخرها از طرف سازمان حفاظت محیط زیست صادر شده مبدا این انتقال بلغارستان ذکر شده است.
این در حالیست که معماریان درباره اظهارات اولیه انجام شده درباره انتقال این گورخرهای آفریقایی از کشور هلند به ایران میگوید: باغ وحشهای استاندارد و پیشرفته حیوانات را خرید و فروش نمیکنند چراکه تحت نظر اتحادیه باغ وحشها (AZA)هستند و خرید و فروش حیات وحش در این مراکز ممنوع است. جابهجایی حیوانات در این مراکز تنها بر اساس صلاحدید کارشناسان ضمن بازرسی، کنترل و نظارت بر تمام شرایط و بدون دریافت یا پرداخت مبلغی بین باغ وحشها انجام میشود تا از رونق قاچاق حیات وحش جلوگیری شود و باغ وحشها بر حیوانات مالکیت نداشته باشند بنابراین اگر گونههای حیات وحش از باغ وحش استاندارد تهیه شوند پیش از انتقال و تایید این جابهجایی تمام شرایط از جمله امکانات باغ وحش مقصد، شرایط و دانش باغ وحش مقصد و نحوه انتقال بررسی و کنترل میشود و این جابهجایی بدون هزینه انجام می پذیرد در حالی که خرید و فروش گونههای حیات وحش منجربه اتفاقاتی نظیر اتفاقی میشود که برای گورخرهای آفریقایی افتاد.
سپهر سلیمی – حامی حقوق حیوانات – اعتقاد دارد که سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه نظارت و کنترل بر باغ وحشها منفعل عمل کرده و تاکنون درپی مرگ حیوانات در این مراکز هیچ اقدام موثری انجام نداده است و بهنظر میرسد درآمد بسیار بالای تجارت حیات وحش و باغ وحشها باعث شده سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به این مسائل توجه چندانی نکند.
درپی ماجرای انتقال سه راس گورخر آفریقایی و تلف شدن گورخر نر برخی فعالان و کارشناسان از جمله سلیمی و معماریان سازمان حفاظت محیط زیست را در ماجرای مرگ گورخر نر آفریقایی مقصر میدانند که علاوهبر نداشتن نظارت کافی بر نحوه انتقال آنها به مراکز نگهداری حیات وحشی مجوز واردات گونههای جدید میدهند که سابقه از دست دادن گونههای متعددی را دارند از جمله باغ وحش صفادشت که مرگ یک زرافه از سه زرافه وارداتی و یک ببر را در کارنامه خود دارد. هر چند که محمد کرمی نیز در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که تا اطلاع ثانوی برای باغ وحش صفادشت هیچ مجوزی برای واردات گونههای جدید صادر نمیشود.
باغ وحشها و مراکز نگهداری حیات وحش نه تنها در استان تهران بلکه در تمام کشور سوابق زیادی در تلفات مبهم گونههای خود داشتهاند که از عوامل اصلی این تلفات شرایط و نگهداری غیر اصولی و غیر استاندارد این حیوانات بوده است. علاوهبر این حضور حیوانات برخی از این مراکز در تبلیغات و سریالهای تلویزیونی و نمایش خانگی نیز سابقه دارد مانند حضور برخی گونههای حیات وحش در سریال «دراکولا» که بنابراعلام مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، گونههای سریال متعلق به باغ وحش صفادشت بوده است و برای مدت زمان کوتاهی برخی از حیوانات در اختیار عوامل این سریال قرار گرفت.
