در گذشته بیش از ۸۰ درصد افراد جامعه ازدواج پیش از ۱۸ سالگی را ضروری میدانستند در حالی که تفکر امروزی عکس آن است و از این رو افراد کودک همسری را به عنوان یک مساله تلقی میکنند.
سعید معیدفر در وبینار «سلامت خانواده و ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و حقوقی کودک همسری»، اظهار کرد: در گذشته مهم ترین نقشها در اختیار مردان بود و زنان و افراد با سنین پایین نقشهای اصلی را بر عهده نداشتند، اما امروزه با مفاهیمی نظیر شهروندی و تساوی حقوق مواجهایم و نمیتوانیم زنان را به عنوان تابعین در نظر بگیریم بلکه همه در مقابل قانون مساوی و در زندگی اجتماعی سهیماند و از این رو است که کودک همسری در تزاحم با امر شهروندی محسوب میشود.
۱۷ درصد ازدواجها در برخی مناطق، کودک همسری است
دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه در برخی مناطق کشور ۱۷ درصد از ازدواجها کودک همسری هستند، ادامه داد: نه تنها در گذشته ازدواج زیر سن ۱۸ سال در جامعه مساله نبود بلکه امری رایج و معتبر بوده است و تمام تلاش بر این بوده ازدواج زیر سن ۱۸ سال انجام شود چراکه ضرورت و کارکردهایی داشته است.
وی گفت: در گذشته جمعیت زیاد لازمه تولید محصول بوده است بنابراین نیروی انسانی زیاد ضرورت بقای درون جامعه بوده، از سوی دیگر در گذشته به علت فقدان بهداشت آمار مرگ نیز زیاد و اینگونه سن ازدواج به بلوغ جسمی نزدیک میشده تا تعداد بیشتری فرزند برای تجدید نسل وجود داشته باشد. از سوی دیگر اجتماعات پیشین، اجتماعات سادهای بودند به طوری که افراد برای نقش آفرینی در گروههای اجتماعی نیاز به تخصص نداشتند، بسیاری از نقش ها از پیش تعیین می شده و حتی ازدواج افراد از بدو تولد مشخص میشده است و ضرورتی به تاخیر انداختن ازدواج وجود نداشت.
معیدفر تصریح کرد: امروزه با دو واقعه جدید مواجه شدیم که ازدواج کودکان را به مساله تبدیل کرده است و آن دو واقعه “تغییر شرایط زیست” و “تغییر ذهنیت ما نسبت به این نوع ازدواج ها” است. زندگی اجتماعی در گذشته روستا نشین بوده و نوع تولید مبتنی بر این روند بوده است. در گذشته بیش از ۸۰ درصد جمعیت ما روستا نشین بودند اما امروزه این روند معکوس شده و حتی زندگی روستا نشینان همانند زندگی شهرنشینان شده است.
وی با اشاره به مسئولیت و مهارت و دانش بالا برای تربیت کودک در عصر جدید، اظهار کرد: امروزه امکان تربیت فرزند بدون دانش از بین رفته است. امروز ما به لحاظ کمی فرزندان را تربیت نمیکنیم بلکه کیفیت مهم است و از این رو این سوال پیش میآید که آیا ازدواج در کودکی امکان تربیت فرزندی که در جهان بتواند موثر باشد را فراهم میکند؟.
دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران به بیان پیامدهای کودک همسری در دنیای معاصر پرداخت و گفت: توسعه نیافتگی، شکل نگرفتن خانواده پایدار، استثمار زنان، افزایش خشونت خانگی، خیانت و فرار، خودسوزی و خودکشی و سایر آسیبهای اجتماعی، پیامدهای روانی و اجتماعی، تثبیت فرهنگ جنس دوم و… از جمله پیامدهای کودک همسری است.
معیدفر معتقد است که امروزه خانوادهای پایدار است که رابطه میان اعضای آن پویا است. در گذشته زنان تا حد زیادی جنس دوم محسوب میشدند و کودک همسری نیز فرایند جنس دوم و پدر سالاری و مرد سالاری گذشته را تشدید و بازتولید میکند و اینگونه است که استمرار کودک همسری به استثمار زنان میانجامد.
به گفته این جامعه شناس از جمله عوامل کودک همسری در جامعه امروز فقر، محرومیت از تحصیل، اعتیاد، مهاجرت، نگرانی برخی خانوادههای سنتی از بیآبرویی، تقابل سنت و مدرنیته، چرخه معیوب فرهنگ و جامعه پذیری و بازتولید ایدئولوژی خانه نشین کردن زنان است.
معیدفر در پایان گفت: کودک همسری معلول فقر، تبعیض و آسیبهای اجتماعی و… است و این چرخه با ازدواج کودکان استمرار پیدا میکند و میتواند خود را باز تولید کند. شکاف عمیق طبقاتی، توسعه نابرابر و فقر از جمله عوامل ازدیاد کودک همسری است و همین امر است که منجر به توجه بیش از پیش به کودک همسری در جامعه امروز شده است.
روز نخست این وبینار با همکاری انجمن علمی مامایی ایران، معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهوری و انجمن علمی پزشکی اجتماعی در ۴ اسفند و روز دوم آن در ۵ اسفند برگزار شد.
